Onderbouwing-Ankeveen

De veenontginning van Ankeveen draagt duidelijk de sporen van de steeds ondieper liggende zandondergrond, variërend van kenmerkende veenontginningen en -winningen in het zuidwesten tot dekzandopduikingen in het noordwesten en in de kern van het dorp.

Historische ontwikkeling

Pre- en protohistorisch landschap: Ankeveen ligt net als het Naardermeer en het Horstermeer op de overgang van een door meerdere meters veen afgedekt dekzandlandschap naar de flank van het Gooi, waar het veen steeds dunner werd. Dat zorgde ervoor, dat in Ankeveen op enkele plaatsen dekzandkoppen boven het veen uit staken.

Ontginningen en landgebruik: Ankeveen is relatief gezien vermoedelijk een wat jongere veenontginning. In de meeste gevallen zijn veenontginningen in de Vechtstreek vanaf de Vecht of één van zijn zijrivieren, zoals de Drecht, uitgevoerd. Het lijkt hier echter het meest waarschijnlijk dat men niet vanaf een oeverwal langs een rivier, maar vanaf de hoge zandrug onder het huidige dorpslint (Stichts End / Hollands End), naar west en oost de venen heeft opengelegd. Men startte daarbij vanuit het noorden, vanaf de Herenweg. De achterzijde werd van een kade voorzien,  de Oude Googh. Waarschijnlijk zijn de Spiegel- en Blijkpolder pas later ontgonnen, omdat zij tegen de bolle kant van deze kade liggen.  Ankeveen en Kortenhoef (Curtenhove et Tankeveen) vormden in 1290 als bezit van het Kapittel van Sint-Marie te Utrecht één geheel. Door de ontginning Ankeveen liep de grens tussen het Sticht Utrecht (in het zuiden) en het graafschap Holland (in het noorden), resulterend in de Stichtse of Dammerkade en het Ankeveense Pad. Deze scheiding kwam tot stand doordat het gedeelte dat door Sint-Marie beleend was aan de Van Amstels, in de vroege veertiende eeuw overging naar Holland (gerecht Weesperkarspel). Het zuidelijk deel bleef aan Sint-Marie toebehoren. De Ankeveense dijk kreeg later de naam Stichts End. Een veenplas ten noorden van de opduiking bij de kerk was zo ondiep, dat er een ijsbaan aangelegd kon worden.

Waterbeheer: In de vroege ontginningsfase was vooral het kwijtraken van het water van belang, namelijk het ontwateren van het veen. Daardoor daalde het maaiveld, en moesten de polders bemalen gaan worden om niet als een badkuip weer vol te lopen. Hollands Ankeveen werd bemalen via een molen aan de Broekdijk, in het noorden van de polder. Deze moet vóór 1538 zijn gebouwd. In 1931 werd deze molen vervangen door een elektrisch gemaal, maar de molen bleef als reserve dienst doen.

Delfstoffenwinning: in 1751 en nogmaals in 1775 werd er octrooi aangevraagd om het gebied te mogen ontvenen, om zodoende enig geld te verdienen in een verarmde streek. In 1775 en in 1780 (nadere voorwaarden) wordt het octrooi verleend. Men mocht alleen vervenen op die percelen waar het veen vier voet of meer dik was, maar hier werd het niet zo nauw mee genomen. Vanaf 1856 werd er daarom nader toezicht op de vervening gehouden. Een toegezegde bedijking kwam er alleen aan de noordwestzijde, de Hollandse Kade. In 1856 werden er ook voorschriften over bedijking en droogmaking opgenomen, maar daarvan kwam het niet. Ook in Stichts Ankeveen ging met tot vervening over. Dat leidde in het gebied waar het veen dik genoeg was – dus met uitzondering van het oostelijk deel van beide polders – tot het nog bestaande beeld van legakkers en trekgaten.

Nederzettings- en buitenplaatsontwikkeling: Het zwaartepunt van de bewoning van Ankeveen lag in de negentiende eeuw duidelijk in Stichts Ankeveen, aan het lint. Zeer waarschijnlijk is er op de koppen van de percelen van Hollands Ankeveen ook bewoning geweest, meer dan we op historische kaarten vinden. Wanneer die verdwenen is, weten we echter niet. In of vóór de zestiende eeuw werd op een zandopduiking in Stichts Ankeveen een rooms-katholieke St. Martinuskerk gebouwd, met het Kapittel van Sint-Marie als collator. Tijdens de reformatie in 1606 werd deze kerk protestants. In 1830 werden koor en toren afgebroken en vervangen. Bodemdaling in combinatie met veenafgraving en het bloot komen liggen van de fundering zijn vermoedelijk belangrijke redenen voor deze sloop geweest.Het resterende middenschip liep schade op bij het droogmaken van de Horstermeer. In 1907 werd dit gebouw daarom vervangen door de huidige kerk. Resten van de oude kerk en het bijbehorende kerkhof bevinden zich nog in de bodem en zijn deels opgegraven.
De katholieken kerkten eerst op een zolder van boerderij Ingelenburg en vanaf 1758 in een schuilkerk aan het Hollands End, die in 1927 werd vervangen door nieuwbouw aan het Stichts End. Wel bleef de katholieke begraafplaats aan het Hollands End achter. Aan dat Hollands End verrees bovendien als gevolg van kerksplitsingen in de protestantse kerk in 1895 een gereformeerde kerk.
De bestuurlijke rechten waren evenals andere rechten beleend aan private personen, veelal als belegging en ter verhoging van de status. In Ankeveen lieten de ambachtsheren tussen 1650 en 1665 een buitenhuis bouwen en zeer rijke baroktuinen daaromheen aanleggen. Ondergronds zijn er van deze buitenplaats nog de nodige relicten aanwezig. Eén van de laatste ambachtsvrouwen liet ook armenhuisjes in het dorp bouwen. Kort na haar dood werd in 1755/1756 ook het Huis te Ankeveen afgebroken. De huidige katholieke kerk staat op hetzelfde perceel.