Gijzenveen / Laegieskamp

bijgewerkt 24-05-2022
Bron: © RAAP/Overland

Het gebied Gijzenveen / Laegieskamp ligt op de rand van het Gooi, tussen de woonwijken van de Hilversumse Meent en Bussum. Hier doet zich een bijzonder aardkundig verschijnsel voor. Uit de bodem welt zogenaamd kwelwater op. Dit water is in de hogere delen van het Gooi in de zandige bodem gezakt, waarbij het ijzer en andere mineralen heeft opgenomen. Al duizenden jaren lang is dit kwelwater van invloed op de plantengroei en het landgebruik van de vroegere mensen.

Waar ...
toegevoegd door Geopark

Uittredend kwelwater was ooit een vrij algemeen verschijnsel op de lage randen van het Gooi, maar doordat vrijwel al deze gebieden zijn bebouwd of de bodem er diep is vergraven, is het een zeldzaamheid geworden.

Broekbos
De bodem van Laegieskamp en Gijzenveen is dankzij de mineralen in het kwelwater voedselrijker dan die van de hogere delen van het Gooi. Gunstig voor de vroegere boeren, maar het was ook bijzonder nat. Door de kwel en door regen stond het hier een groot deel van het winterhalfjaar onder water. Van nature groeide hier elzenbroekbos. Elzenwortels hebben weinig zuurstof nodig. Doordat plantenresten door de natte omstandigheden niet werden afgebroken ontstond zogenaamd broekveen. Het broekbos was tot in de vroege middeleeuwen nauwelijks begaanbaar en ongeschikt voor landbouw. Mogelijk kwamen er in droge perioden wel mensen in het bos om vee te weiden of om bladeren van de bomen te oogsten voor het vee.

Meent
Vanaf de late middeleeuwen lukte het de broekbossen enigszins te ontwateren en in gebruik te nemen als hooi- en weiland. De boeren lieten hier koeien grazen of maaiden het gras. Rundvee heeft grassen nodig, terwijl schapen ook van veel armere heidevegetatie kunnen leven. Onder invloed van maaien en begrazen en de aanvoer van het kwelwater ontstonden schraalgraslanden, plaatselijk in de vorm van blauwgraslanden met soorten als Spaanse Ruiter, Blauwe zegge en Veldrus. Deze natuurgraslanden waren, net als de heidevelden op de hogere gronden, in gezamenlijk bezit van de Gooise boeren. Het werden meentgronden genoemd. Meent staat voor gemeenschappelijk. Gijzenveen en Laegieskamp waren onderdeel van de Hilversumse Meent, waar overigens niet alleen Hilversumse-, maar alle Gooise boeren rechten hadden om vee te laten grazen

Veldrus

De Koedijk
De Koedijk is een markant landschapselement bij het Gijzenveen.
Eeuwenlang vormde het de grens tussen het hoge, droge en arme zand met heide aan de oostkant, en de lagere, natte en iets rijkere veen- en zandgronden met grassen aan de westkant. De heidegronden aan de oostzijde werden vooral door schapen begraasd, de meentgronden aan de westzijde door koeien. De Koedijk was een wal die het vee gescheiden moest houden. Waarschijnlijk was de wal begroeid met hakhout dat was doorgroeid met stekelige struiken.

Werk 1 aan de Koedijk
Op het Gijzenveen lag ooit een aarden verdedigingswerk. ‘Werk 1 (of Batterij) aan de Koedijk’ was onderdeel van het zogenaamde ‘Offensief van Naarden’, een ring van forten en batterijen aan de zuidkant van de vestingstad Naarden, aangelegd omstreeks 1870. Het deed ook dienst in de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het werk bestond uit een grondwal en opstelplaatsen voor kanonnen met daaromheen een gracht. De ligging op de overgang van natte naar droge gronden was niet toevallig. Tot hier reikte het inundatiewater van de waterlinie. Op de hogere gronden ten oosten daarvan kon Naarden gemakkelijk door de vijand worden benaderd. Omstreeks 1926 is Werk 1 met de grond gelijk gemaakt. Bij de herinrichting van het gebied in 2014, in het kader van natuurontwikkeling, zijn de vroegere wal en de gracht weer zichtbaar gemaakt.

 

Verdeling van de Meent en verstedelijking
In de twintigste eeuw veranderde het landschap ingrijpend. De gezamenlijke gronden van de Hilversumse Meent werden in percelen verdeeld en ontwaterd met sloten. Bij het Gijzenveen en de Laegieskamp werd de veengrond geëgaliseerd, opgehoogd met zand. De grond werd daardoor veel productiever, maar dit ging ten koste van de met de kwel samenhangende natuur, zoals de blauwgraslanden. Vervolgens sloeg de verstedelijking toe. Bij de Laegieskamp kwamen vanaf de jaren 1920 sportvoorzieningen voor Bussum. Dankzij de ruimschootse aanwezigheid van water konden hier ook een natuurzwembad en een schaatsbaan komen. Ook op de hogere gronden grenzend aan het Gijzenveen rukte de bebouwing van Bussum op. Ruimtegebrek maakte dat men vanaf de jaren 1970 voor het eerst ook op de lage gronden van de Hilversumse Meent ging bouwen. Voor de woonwijk ‘Hilversumse Meent’ waren duizenden kuub zand nodig om de natte gronden op te hogen en bouwrijp te maken. Om Bussum en de Hilversumse woonwijk niet aan elkaar laten groeien, werd er een ‘landschappelijke singel’ vrijgehouden van bebouwing, precies op de plek van de oude overgangszone van het Gijzenveen. De bijzondere natuurwaarden waren echter verdwenen. Alleen bij de oude schaatsbaan op het Laegieskamp lagen nog blauwgraslanden.
Natuurherstel
Inmiddels probeert men om gebruik makend van de ijzerrijke kwel de natuurwaarden weer te herstellen. Op het Gijzenveen en de Laegieskamp is de vroeger opgebrachte bovengrond afgegraven. De kwel kan nu weer tot aan het oppervlak komen. Hogere en lagere delen zorgen voor gradiënten in vochtigheid (van permanent water tot plas-dras tot vochtig). Hierdoor ontwikkelt zich in de verstedelijkte omgeving weer gevarieerde, door kwelwater gevoede ‘nieuwe natuur’.

 

Opgesomd: wat herkennen we nog?

  • Blauwgraslanden op de Laegieskamp, tussen de schaatsbaan en de hockeyvelden.
  • Koedijk, als wal, met grillige eiken, voortkomend uit vroegere begroeiing met eikenhakhout.
  • Een wal en een omliggende sloot als herinnering aan Werk 1 van het Offensief van Naarden.
  • Oude schaatsbaan bij Laegieskamp, nu rietmoeras.
  • Verlandend voormalig natuurzwembad met riet. De omgeving begroeid met nat bos.
  • Sloten met zichtbaar ijzerrijk (rood) water.
  • Pioniersvegetatie na natuurontwikkeling. Met water, plasdras en iets drogere grond met pioniersvegetaties met o.a. dopheide, zonnedauw.

Beheerder Gijzenveen: Goois Natuurreservaat https://gnr.nl/de-natuur-in/gebieden/gijzenveen/
Beheerder Laegieskamp: Natuurmonumenten https://www.tgooi.info/natuur/laegieskamp

 

Aanvullende interessante publicaties

Wandel- en Fietstochten