de Vechtoevers bij Nederhorst den Berg

bijgewerkt 21-06-2022
bron: © RAAP/Overland

Sinds het moment dat de Vecht een zijarm van de Rijn werd, zo’n 3000 jaar geleden, liet de rivier zand en klei op haar oevers achter. Het veenlandschap daarachter ontwikkelde zich heel divers. Die ontwikkeling was afhankelijk van de afstand tot de voedselrijke wateren van de rivier. Wat zien we tegenwoordig nog terug van die gradiënt?

 

Waar ...
toegevoegd door Geopark

Diversiteit van de ondergrond
Wanneer we ons zo’n duizend jaar geleden vanaf de Vecht in oostelijke richting zouden kunnen bewegen, zouden we steeds andere landschappen zien. Langs de oevers van de Vecht lagen smalle, lage oeverwallen die verder naar het noorden onder het veen verdwenen. Achter deze oeverwallen lag zogenaamd bosveen. Dat was voedselrijk veen waarop elzenbroekbos groeide. Het stond onder invloed van de regelmatig overstromende Vecht. Verder naar het oosten hield deze rivierinvloed op. Daar kon zich voedselarm hoogveen ontwikkelen. Dat werd alleen gevoed door regenwater, zonder voedingsstoffen. Deze hoogveenkussens konden wel een paar meter boven het omringende landschap uitsteken. Als ‘vreemde eend’ stak en steekt het dekzandduin van Nederhorst den Berg hier boven het veen uit.

Ingrepen door de mens
De verschillen in ondergrond zien we in dit gebied nog terug. De mens heeft zich hier in de late middeleeuwen gevestigd vanwege de ondergrond, maar heeft door haar ingrijpen die ondergrond ook weer sterk veranderd. Het veenlandschap is dan ook de aardkundige structuur die het meest ingrijpend door de mens veranderd werd. De oeverwal met zandige bodem bleef als landschappelijke hoogte herkenbaar en werd zelfs beter zichtbaar. Dat kwam doordat het aangrenzende veen door ontwatering verdween en het maaiveld daalde.
Het bosveen werd ontwaterd door het aanleggen van parallelle ontwateringssloten. Naarmate het maaiveld verder daalde, was vanaf ongeveer 1630 een windmolen nodig om het water uit de polder te malen. Enkele eeuwen later werd de molen door een gemaal vervangen.

Ook het hoogveen in de aangrenzende Spiegel- en Blijkerpolder werd ontwaterd en in agrarisch gebruik genomen. Door toenemende behoefte van de stad Amsterdam aan brandstof werd het enige tijd na de ontginning lucratief om het veen ook te gaan weggraven. Daardoor ontstonden lange gaten, petgaten, met stukjes land erlangs waarop het veen te drogen werd gelegd, de legakkers. De verbrandingswaarde van hoogveen is hoger dan die van bosveen. Daardoor was het uitgerekend het landinwaarts gelegen hoogveen dat werd afgegraven. Het is dan ook niet zo opmerkelijk dat de legakkers en petgaten, als resultaten van de vervening, hier wat verder van de Vecht vandaan liggen. Langs de Reeweg en verder richting Ankeveen vinden we ze nog terug. Elders in de Spiegel- en Blijkerpolder zijn ze door zandwinning in de 20e eeuw verloren gegaan.

Gradiënt en staalkaart
We zien hier dus een heel duidelijke gradiënt in het landschap. Het begint met een oeverwal met bewoning, gaat via een polder met agrarische veenontginning (Horn en Kuijerpolder) naar een voormalig hoogveenkussen met vervening en zandwinning (Spiegel- en Blijkerpolder). Dat illustreert heel mooi de verschillen in landgebruik gerelateerd aan de ondergrond.

 

Opgesomd: wat herkennen we nog?

  • De veenontginningen van de Horn- en Kuijerpolder zijn nog relatief intact, met uitzondering van de dorpsuitbreiding van Nederhorst den Berg en een recreatiepark in het zuiden. De verkaveling van deze polder is grotendeels intact. Oostelijk van de achterkade ligt de Spiegel- en Blijkerpolderplas. Aan de westzijde zijn legakkers van de oude veenwinning nog zichtbaar.
  • Ook de historische ontsluiting over de kade langs de Vecht en de Torenweg is nog intact. Langs de kade liggen meerdere historische erven. Rondom de erven vinden we nog relatief veel opgaand groen.
  • De hoofdstructuur van de middeleeuwse waterstaatkundige ontwikkeling is nog aanwezig. De kade langs de Vecht (Eilandseweg) en de Oude Gooch zijn daarvan de belangrijkste voorbeelden.

Beheerder: particulier, Waterschap Amstel Gooi en Vecht https://www.agv.nl/onze-taken/

 

Aanvullende interessante publicaties

Wandel- en Fietstochten